Brzinsko – snažne sposobnosti i morforoški status košarkaša uzrasta 10 i 11 godina

Brzinsko-snažne sposobnosti mladih se razvijaju tokom detinjstva, posebno u srednjem detinjstvu i adolescenciji, ali ne na isti način za sve sposobnosti (Malina, Bouchard, & Bar-Or, 2004). Košarka, kao veoma dinamičan i izuzetno popularan sport (Hofman & Maresh, 2000), privlači mlade sportiste. Ona predstavlja intermitentnu aktivnost sa složenim zahtevima i zadacima koji se rešavaju korišćenjem specifičnih veština. Svaki igrač, u zavisnosti od svoje pozicije na terenu, ima specifične zadatke koje treba da izvršava (Trninić, Karalejić, Jakovljević i Jelaska, 20). MekInes i saradnici (McInnes, Carlson, Jones, & McKenna, 1995) zabeležili su 997 ± 183 akcija po utakmici, dok su Ben Abdelkrim i njegovi saradnici (Ben Abdelkrim, ElFazaa, & ElAti, 2007) zabeležili 1050 ± 51. U većini akcija dominiraju brzina i ubrzanje, što znači da brži igrači imaju veću šansu da se nalaze u povoljnijim taktičkim pozicijama tokom utakmice u poređenju sa sporijima (Harley, Doust, & Mills, 2008).

Trening mladih sportista je složen proces, posebno kada su u pitanju najmlađi. Deca započinju organizovano bavljenje sportom u različitim uzrastima, u zavisnosti od specifičnog sporta. Na primer, u sportskom gimnastici deca obično počinju od pete godine, dok se fudbalom bave od 6-7. godine. U košarci, uzrast za početak je devet ili deset godina, što znači da se najmlađi košarkaši nalaze na kraju faze inicijacije i na početku faze oblikovanja sportista (Bompa, 2000). U ovom uzrastu, proces sazrevanja nervnog tkiva je skoro završen, što čini veoma važnim postavljanje osnova ili „kamen temeljac“ raznolikih kretnih aktivnosti (Bompa, 2000).

Period između 10. i 11. godine se smatra predpubertetom, kada se može primetiti određeni uniformni razvoj sposobnosti kod dečaka. S obzirom na to da košarka zahteva od igrača izvođenje veoma složenih i raznovrsnih prostornog kretanja, košarkaš mora od najranijih dana da nauči i primeni specifične obrasce kretanja u različitim situacijama koje se tokom igre menjaju. Zbog toga je od izuzetne važnosti da se u najranijem uzrastu razviju raznovrsne osnovne motoričke sposobnosti i veštine, koje predstavljaju preduvjet za kvalitetan razvoj specifičnih. U tom kontekstu, potrebno je identifikovati, pratiti, analizirati i vrednovati te sposobnosti kako bi se mogle što efikasnije trenirati i unapređivati. Pored brzinsko-snažnih sposobnosti, u košarci su značajne i određene antropometrijske karakteristike, posebno telesna visina. Poznato je da je uspešnost u određenim sportovima usko povezana sa specifičnim antropometrijskim karakteristikama, kompozicijom tela i somatotipom (Classens et al., 1991; Carter & Heath, 1990;).

U košarci, antropometrijske karakteristike su povezane sa pozicijom igrača na terenu i njegovom uspešnošću (Angyan, Teczely, Zalay & Karsai, 2003; Coelho, Silva, Figueiredo, Moreira & Malina, 2008; Kinnunen, Colon, Espinoza, Overby & Lewis, 2001). Ipak, postoji malo dostupnih informacija o antropometrijskim merama mladih košarkaša, osim juniora (Coelho et al., 2008). Budući da je brzina funkcija ispoljene eksplozivne ili brzinske snage, rezultati u brzini mogu se analizirati iz tog ugla. U tom kontekstu, pokazuju da ne postoji značajna razlika u eksplozivnosti nogu između ova dva uzrasta. Brzinsko-snažne sposobnosti  ukazuju na veći uticaj eksplozivne snage, koja je ključna u fazi starta, imaju značajnu ulogu, dok je brzinska snaga podjednako važna u fazi ubrzanja. Stoga je razumljivo i to što jedanaestogodišnjaci imaju značajnu prednost u fazi ubrzanja. Poznato je da veća longitudinalna dimenzionalnost više ometa performanse kada je struktura kretanja složenija. S obzirom na to da u fazi starta nije bilo značajnih razlika u postignutim rezultatima, može se pretpostaviti da je start koordinaciono zahtevniji od ubrzanja, te da je remeteći uticaj povećane longitudinalne dimenzionalnosti kod starijih dečaka doveo do nepostojanja značajnih razlika u fazi starta. Takođe, moguće je da dečaci od deset godina sa kraćim polugama ekstremiteta mogu postići veću frekvenciju pokreta u prvih 5 metara starta, čime bi neutralisali prednost desetogodišnjaka u dužini koraka, s obzirom na pretpostavku da je u ovakvim situacijama savladavanja inercionih karakteristika tela frekvencija koraka važnija od dužine koraka. Verovatno postoje i drugi faktori koji su mogli uticati na rezultate, kao što su motivacija, koncentracija na startu i slično.

Poredeći vrednosti morfoloških karakteristika ispitanika sa rezultatima vršnjaka koji se ne bave sportom (Milanović i Radišavljević-Janić, 2015), su uvideli razlike u morfološkim karakteristikama. Došli su do podataka, da su mladi košarkaši uzrasta od 10 i 11 godina viši i teži od vršnjaka koji se ne bave sportom. U istraživanju Maline i saradnika u odnosu na dečake istog uzrasta iz opšte populacije dečaka iz SAD, Kanade i Holandije (Malina, Bouchard i Bar-Or, 2004), utvrđeno je da su mladi košarkaši viši i teži od obične populacije dece. S druge strane, u poređenju sa istom američkom populacijom dečaka, mladi košarkaši imaju veći procenat masnog tkiva (Malina, Bouchard i Bar-Or, 2004). Svi ovi podaci mogu biti uključeni u bazu informacija o karakteristikama i sposobnostima mladih košarkaša. Može se pretpostaviti da su razlike u motoričkom ispoljavanju između ova dva uzrasta rezultat razlika u mišićnoj snazi, longitudinalnoj dimenzionalnosti tela, neuromišićnom sazrevanju, iskustvu u izvođenju snage, dužem periodu treniranja (bolje savladanoj tehnici kretanja i dodavanja lopte) i, na kraju, boljoj ili lošijoj koncentraciji i motivaciji.

ZAKLJUČAK

Prema tome, očigledno je da je važno prepoznati morfološke karakteristike i brzinske predispozicije u što ranijem uzrastu, kao i da analiza njihovog stepena razvijenosti i upoređivanje postignutih rezultata imaju određena ograničenja.

Treneri bi mogli iskoristiti podatke iz svega toga u treninzima sa mlađim košarkašima. Pored toga, budući istraživanja koji koriste iste testove i ispitanike istog uzrasta mogli bi uporediti svoje rezultate sa podacima koji su dobijeni u prethodno navedenim radovima, kao i uočiti eventualne promene u pomenutim karakteristikama i sposobnostima. Takođe, potrebna su dalja istraživanja koja će se fokusirati na mlade košarkaše (posebno one mlađe od 12 godina) i primeniti iste ili slične testove kako bi se prikupilo više informacija o ovom uzrastu. Istraživanja sa većim brojem ispitanika su takođe neophodna kako bi se bolje sagledalo stanje u ovom razvojnog periodu mladih košarkaša.

Autor:

doc.dr Miodrag Milovanović, profesor na FFKMS, jedini fakultet za sport na Univerzitetu Singidunum

LITERATURA

1. Hofman, J.R., & Maresh, C.M. (2000). Physiology of basketball. In Garrett WE & Kirkendall D T (eds.), Exercise and Sport Science, (pp. 733-744). Philadelphia, PA: LippincottWilliams &Wilkins.
2. Трнинић, С., Каралејић, М., Јаковљевић, С., и Јеласка, И. (2010). Структурна анализа знања на темељу специфичних атрибута кошаркашке игре. Физичка култура, 64(2), 22–41.
3. McInnes, S.E., Carlson, J.S., Jones, C.J., & McKenna, M.J. (1995). ˆe Physiological load imposed on basketball players during competition. Journal of Sports Science, 13, 387–397.
4. Ben Abdelkrim, N., ElFazaa, S., & ElAti, J. (2007). Time-motion analysis and physiological data of elite under- 19-zear-old basketball players during competition. British Journal of Sports Medicine, 41(2), 69–75.
5. Harley, R.A., Doust, J., & Mills, S.H. (2008). Basketball. In Winter et all (eds) Sport and Exercise Physiology Testing Guidelines Vol. 2: Sport Testing (pp.232-240).London: Routledge.
6. Malina, R.M., Bouchard, C., & Bar-Or, O. (2004). Growth, Maturation and Physical Activity. Champaign, IL: Human Kinetics.
7. Bompa, T. (2000). Total training for young champions. Champaign, IL: Human Kinetics.
8. Claessens, A.L., Veer, F.M., Stijnen, V., Lefevre, J., Maes, H., Steens, G., & Beunen, G. (1991). Anthropometric characteristics of outstanding male and female gymnasts. Journal of Sports Science, 9, 53–74.
9. Carter, J.E.L., & Heath, H.B. (1990). Somatotyping: development and application. Cambridge: Cambridge University Press.
10. Angyan, L., Teczely, T., Zalay, Z., & Karsai, I. (2003). Relationship of anthropometrical, physiological and motor attributes to sport-speciˆc skills. Acta Physiologica Hungarica, 90, 225–231.
11. Coelho, E., Silva, M.J., Figueiredo, A.J., Moreira, C.H., & Malina, R.M. (2008). Functional capacities and sportspecific skills of 14 to 15-year-old male basketball players: Size and maturity efects. European Journal of SportScience, 8, 277–285.
12. Kinnunen, D.A., Colon, G., Espinoza, D., Overby, L.Y., & Lewis, D.K. (2001). Anthropometric correlates of basketball free-throw shootings by young girls. Perceptual and Motor Skills, 93, 105– 108.
13. Милановић, И., и Радисављевић-Јанић, С. (2015). Праћење физичких способности ученика основне школе у настави физичког васпитања. Београд: ФСФВ.