Performanse džudoa su kompleksne za objasniti, ponajpre što ga determinišu različiti tehnički, taktički i fiziološki parametri (Detanico i sar., 2012). Značajne promene u takmičarskim pravilima, povećanje broja takmičenja i smanjenje trenažnih dana zadnjih godina, imaju snažan uticaj na promene u procesima planiranja i programiranja treninga.
Džudo spada u kategoriju asimetričnih sportova. U takmičarskom džudou, procesi lateralizacije započinju u samim počecima treninga, od prvih lekcija učenja padova i hvatanja garda. Deca na treningu uče tehnike koje se izvode na levu i desnu stranu, a s godinama trenažnog staža, motoričke veštine se podižu na vrhunski nivo izvođenja određene tehnike na preferiranu stranu tela. Takođe, na takmičenju se primenjuju tehnike koje borac izvodi na stranu koju preferira, odnosno iz desnog ili levog garda. Gard, odnosno stav (desna noga je ispred leve noge i obratno) determiniše pravac u kojem se izvode motorička znanja u džudou, odnosno tehnike bacanja. Džudista je u nepovoljnoj poziciji ako napad izvodi iz ne-preferiranog stava – garda. S obzirom da je otprilike 90 % od svih ljudi u svetu dešnjaka, a samo oko 10 % levaka (Hugdahl, 2005; Johnston i sur., 2007), verovatno i među džudistima egzistira sličan odnos između dešnjaka i levaka. Dobro motoričko izvođenje levom i desnom stranom tela neposredno je povezano s uspehom u sportu. Vežbanje kompleksnih sportskih veština s obe strane tela poboljšavaju izvođenje ne samo nedominantne strane već i dominantne (Haaland i Hoff 2003; Teixeria i sar., 2003). Sposobnost čoveka da je jednako vešt u korištenju obe strane tela (leva i desna ruka – leva i desna noga) zove se ambidekstrija. Pretpostavka je da uspešniji džudisti imaju viši nivo ambidekstrije od manje uspešnih, što im omogućava podednako uspešnu realizaciju različitih tehnika (posebno tehnika bacanja) u obe strane, ali i podjednako dobru reakciju na napade od levaka i dešnjaka
Reč simetrija potiče iz starogrčke reči symmetria, što u prevodu znači, skladnost odnosno ispravan odnos. Simetriju možemo definisati kao korespondenciju u veličini, obliku i relativnoj poziciji delova suprotne strane podeljene linijom ili središnjom osom. S druge strane, asimetriju možemo opisati kao nedostatak ili odsutnost simetrije (Miller i Blackman Keane,1987).
Simetrija označava pravilan odnos, harmoniju i ravnotežu između dva elementa neke celine koja je povezana s lepotom. S druge strane postoji još jedna definicija simetrije, a to je bilateralna simetrija – simetrija leve i desne strane tela oko srednje ose. Obe definicije označavaju telesnu građu (morfološka simetrija), ali se odnose i na neke ljudske pokrete (Starosta, 1990., prema Krzykała, 2012).
Čovek je po svojoj prirodi asimetričan, gde jedna strana tela nije ista kao druga. Te različitosti se vide u veličinama i izgledu, pa i u različitim funkcijama za vreme motoričkih radnji. U sportu, kako u profesionalnom i rekreativnom, pa i u rehabilitaciji, nastoji se treningom, jednu stranu tela ili ekstremitet dovesti što više identičnom drugom stranom ili ekstremitetom. To podrazumeva oblik, veličinu i funkciju. Dakle, treningom nastojimo ne samo napraviti ravnotežu, već poboljšati svaku stranu tela da deluju i funkcionišu kao uparen sistem. Trening treba biti fokusiran na nervno-mišićnu funkciju, jer je poznato da mozak ima različit obrazac za funkcionisanje leve i desne strane čoveka da bi se postigao isti učinak.
Pokreti tela se mogu podeliti na unilateralne i bilateralne kretnje. Unilateralni pokreti su pokreti jedne strane, odnosno jednog ekstremiteta koji je izolovan od drugog, u svrhu savladavanja spoljašnjeg ili unutrašnjeg opterećenja. Bilateralni pokreti koriste obe strane, odnosno dva nasuprotna ekstremiteta u svrhu savladavanja spoljašnjeg ili unutrašnjeg opterećenja. Postoji dokaz da za vreme izvršavanja bilateralnih pokreta (bilo ruku ili nogu), jedna strana tela je više aktivirana u savladavanju opterećenja, odnosno mišićnoj akciji, od druge strane tela (Marchetti i sar., 2013). Takođe, pri bilateralnim pokretima se javlja tzv. bilateralni deficit, gde je opterećenje savladano bilateralnim kretnjama manje, nego unilateralnim kretnjama u sumi (zbroj jedne i druge strane) (Daneshjoo i sar. 2013; Nazario i sar. 2012). Različitosti između dva odgovarajuća dela tela koji se nalaze na svakoj strani srednje ose organizma (Jolicoeur, 1963; Overmoyer i Reiser, 2013), odnosno nedostatak savršenog slaganja dva ekstremiteta (Herzog i sar., 1989), zove se bilateralna asimetrija. Wiatt i Flanagan (2009) bilateralnom asimetrijom nazivaju svako jednostrano repetitivno opterećenje koje izaziva razlike u izdržljivosti između mišića leve i desne strane trupa.
Tekst napisao:
doc. dr Dragan Atanasov, profesor FFKMS, jedini fakultet za sport na Univerzitetu Singidunum
Literatura:
Bala, G., Drid, P. (2010). Anthropometric and Motor Features of Young Judoists in Vojvodina. Collegium Antropologicum, 34(4), 1347-1353.
Callister, R., Callister, RJ., Staron, RS., et al. (1991). Physiological characteristics of elite Judo athletes. Int J Sports Med, 12, 196-203.
Detanico, D., Dal Pupo, J., Franchini, E., dos Santos, S.G. (2012). Relationship of aerobic and neuromuscular indexes with specific actions in judo. Science & Sports, 27(1), 16-22.
